Wszędzie ten zapach, na początku delikatnie odczuwalny, ale podchodząc bliżej coraz bardziej i bardziej. A w kościele najmocniej, ze wszystkich stron. Zapach w kościele św. Ducha – to zapach złego przeczucia. Jeśli powietrze morowe miałoby zapach – to ten zapach byłby jak tu. Tak pisze Hieronim Strojnowski, bez pięciu minut wileński biskup, który zmarł tuż przed ingresem.
Hieronim Strojnowski – profesor Wyższej Szkoły Księstwa Litewskiego*, próbował zrozumieć to duże nieporozumienie: wilgoć, pleśń, w piwnicach kościoła św. Ducha rozkładają się ciała.
*Po kasacie klasztoru jezuitów w 1773 roku, zmieniła się nazwa Akademii Jezuickiej, a edukację przejęła Komisja Edukacji Narodowej – pierwsze w Europie Ministerstwo Oświaty. Komisję założyli: podkanclerz Joachim Chreptowicz i biskup Ignacy Masalski. H. Strojnowski został profesorem prawa. Prawo cywilne i kanoniczne, zgodnie z przywilejem Władysława Wazy, było wykładane i za jezuitów. Strojnowski zaczął wykładać
prawo przyrodzone. To było postępowe i dalekowzroczne myślenie. Oprócz tego, profesor krytykował pańszczyznę. Rozumiał, że chcąc zachować państwo, którego fundament się chwieje (epoka Augusta Poniatowskiego i carycy Katarzyny), trzeba reformować nie tylko szkolnictwo, ale i rolnictwo, bo pańszczyzna jest systemem przymusowym i sprzeciwia się prawu przyrodzonemu. To rozumiał również Paweł Brzostowski, który założył słynną „Republikę Pawłowską" i zniósł pańszczyznę prawie 100 lat wcześniej, niż została ona zniesiona w całym państwie. O „Republice Pawłowskiej"
więcej tu >>
Wileńskie królestwo zmarłych
W podziemiach świątyni jest pochowane całe miasto: zwykli mieszczanie, szlachcice, żołnierze napoleońscy, zakonnicy i inni. Ogółem kilka tysięcy osób. Pierwsza świątynia była ufundowana przez księcia Witolda, druga przez księcia Aleksandra. Gdzie dokładnie były ściany tych świątyń na razie jest zagadką. Krypty obejmują większą powierzchnię niż obecny kościół. Są dwukondygnacyjne. To swego rodzaju cmentarz. Na razie specjalistom nie udało się dojść do pierwszej kondygnacji, bo jest ona całkowicie zasypana. Instytut Polonika finansował badania stratygraficzne tej wyjątkowej świątyni. Krypty nie są otwarte dla szerokiej publiczności, bo ze zmianą temperatury szczątki poprostu zgniją 2.
Kościół św. Ducha (dominikanów) – to piękna późnobarokowa świątynia, w której wszystkie nabożeństwa odbywają się wyłącznie w jęz. polskim. W 1993 roku w tej świątyni z miejscowymi Polakami spotkał się papież Jan Paweł II.
W kościele w latach 1985-2005 wisiał obraz Jezusa Miłosiernego „Jezu Ufam Tobie", aż został przeniesiony do nowopowstałego przy tej samej ulicy Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. Obecnie w tym miejscu wisi kopia, przy której każdego dnia o godz. 15:00 jest odmawiana koronka do Miłosierdzia Bożego (koronka przed oryginalnym obrazem o 15:00 po litewsku, po niej około godz. 15:30 po polsku). Wierni modlą się przy relikwiach s. Faustyny Kowalskiej, bł. Michała Sopoćki, Jana Pawla II. Są również relikwie św. Szarbela.
Organy Adama Gottloba Caspariniego – ewenementem na skalę światową
„<...> pracę Adama Gottloba Caspariniego i jego nauczyciela nadzorował pod kątem artystycznym i merytorycznym, znany kompozytor Jan Sebastian Bach. <...> Spod ręki mistrza Trosta wychodziły organy takie, jakie tylko marzyły się Bachowi, np. urozmaicone w odpowiednie łagodne głosy, dzwonki klawiszowe, czy też najniższe głosy pedałowe. <...> Organmistrzowie, współcześni kompozytorowi i znający jego muzyczny talent, często prosili go o konsultacje. <...> Casparini, po zakończeniu współpracy z Trostem (zbudował z nim dwa instrumenty), zadomowił się w Królewcu, gdzie zajął miejsce nadwornego organmistrza i sam zaczął budować organy takie, jakie preferował Bach. <...> XVIII stulecia postanowiono, że tak wspaniała świątynia powinna mieć odpowiednie organy. Dlatego w styczniu 1774 roku przełożony dominikanów udał się do Królewca i zamówił u Adama Gottloba Caspariniego instrument. W roku 1776 organy zostały wykończone i 20 marca zagrały po raz pierwszy. Data ta widnieje na instrumencie. <...> Śmiało możemy przypuszczać, że instrument w kościele jest taki, o jakim marzył Bach" 3.
Organy posiadają dwa manuały i pedały, 31 rejester oraz trzy urządzenia pomocnicze: bęben akustyczny, dzwonki i carillon dwu i pół oktawowy. Szafa organowa, rzeźby króla Dawida i siedmiu aniołów – dzieło wileńskich rzeźbiarzy. Organy wykonane z wysokiej jakości materiałów. Skrzynki rozdzielcze powietrza (serce organów), mechanika - wykonane są z drewna dębowego, korpus i piszczałki - sosnowe. Klawiatury pokryte hurmą. Trąby są ze stopu cyny i ołowiu, a te, które widzimy od strony zewnętrznej są z prawie czystej cyny4.
W 2008 roku w katedrze w Rochester (USA) zbudowano kopię organów kościoła św. Ducha.
Opracowano na podstawie:
1Sonata Šulce, „Jeronimas Stroinovskis", in: Vilniaus Istorijos, Vilnius, 2019.
2Renata Dunajewska, „Wileńskie królestwo zmarłych”. Co kryją podziemia Kościoła św. Ducha w Wilnie?", in lrt.lt, https://www.lrt.lt/pl/wiadomosci/1261/1755170/wilenskie-krolestwo-zmarlych-co-kryja-podziemia-kosciola-sw-ducha-w-wilnie
3Teresa Worobiej, „Rusza renowacja organów w kościele Ducha Świętego”, in: l24.lt, https://l24.lt/pl/kultura-pl/item/170511-rusza-renowacja-organow-w-kosciele-ducha-swietego
4„Vilniaus Šventosios Dvasios bažnyčios vargonai (Adam Gottlob Casparini 1776)”, in: vsaa.lt, https://www.vsaa.lt/_vargonai.html
Zdjęcia: Instytut Polonika
