KOWNO jest drugiem pod względem liczby mieszkańców miastem Litwy i największym ośrodekiem przemysłowym kraju. Miasto położone w środkowej Litwie u zbiegu Niemna i Wilii. Do 1918 roku Kowno było miastem granicznym, współczesne lewobrzeżne dzielnice Aleksota i Poniemuń leżały w Królestwie Polskim. W okresie międzywojennym Kowno pełniło rolę stolicy Litwy.
Co zobaczyć?
Strategiczne umieszczenie zamku było bardzo ważne. Rzeki Niemen i Wilia stanowiły świetną drogę wodną, a przecinające się tutaj szlaki handlowe – drogę lądową. Wzmagało to apetyt Krzyżaków na jego zdobycie. Po bitwie pod Grunwaldem zamek stracił swoje strategiczne znaczenie, ale nadal był ośrodkiem władzy i administracji.
W pobliżu zamku znajduje się ratusz, nazywany „Białym Łabędziem“. Obecny wygląd ratusza uformował się w drugiej połowie XVIII w. z ręki architekty Karola Podczaszyńskiego. Budynek miał służyć jako tymczasowa rezydencja carska, w której car planował zatrzymywać się podczas podróży do zachodnich gubernii imperium.
W XVI-XVII uformował się zespół – kościół św. Jerzego i klasztor bernardynów. Po powstaniu listopadowym klasztor skasowano. W czasach sowieckich w kościele rozlokowano magazyny, potem suszono spadochrony. Obecnie odrestaurowany, czynny.
W 1819 roku do Kowna przyjechał młody nauczyciel Adam Mickiewicz. Celem jego przyjazdu był obowiązek odpracować stypendium, jakie otrzymywał podczas studiów na Uniwersytecie Wileńskim (wtedy Imperatorskim). Za rok studiów, dwa lata pracy - ogółem 8 lat. W szkole powiatowej poeta uczył literatury, historii i prawa. Dom, w którym była szkoła i mieszkanie poety się zachował.
Eliza Orzeszkowa w utworze „Nad Niemnem“ pisała:
"Natura nie stworzyła go milczącym i skrytym. Ale potem strasznie uciszyło go życie. Sto przyczyn na sto zamków zamknęło mu usta".
W Kownie obowiązkowo trzeba pospacerować brzegiem Niemna, rzeki, która jest jedną z największych w Europie. Wypływa z okolic Mińska, płynie przez Białoruś, Litwę i Królewiec. Całkowita długość rzeki, to 937 km, przez Litwę płynie 359 km. A gdzie woda, tam żegluga, handel, kupcy, porty, Hanza, cło, rynki, kiermasze i życie przy rzece.
Każde większe miasto ma swój główny kościół – katedrę. Katedra kowieńska jest p.w. Św. Piotra i Pawla. Jest to największa świątynia katolicka na Litwie i jedyna bazylika gotycka w kraju.
Ołtarz główny wykonany przez Tomasza Podhajskiego, przedstawia scenę ukrzyżowania w otoczeniu 12 apostołów. Ściany świątyni zdobią obrazy Johanna Gotharda Berhoffa i Michała Andriollego – ilustratora „Pana Tadeusza“. Zobaczymy tu rownież przepiękny septyk. W całej Polsce są takie tylko dwa.
Dom Perkunasa – jeden z najbardziej oryginalnych zabudowań w stylu płomiennego gotyku na Litwie. Murowany budynek z bogatym frontonem i obszernymi piwnicami, został wzniesiony w końcu XV w.
Za jedną z najstarszych świątyń katolickich w Kownie jest uważany kościół p.w. Wniebowzięcia NMP. W czasie wojen napoleońskich mieścił się w nim magazyn amunicji wojskowej, później przekształcono go na cerkiew prawosławną. W czasie I wojny światowej były tu magazyny dla przechowywania ziemniaków.
Kościół jest wybudowany blisko Niemna, więc ma wysokie podmurowania. Prawdopodobnie w pobliżu był port, bo archeolodzy znaleźli tu sporo monet i żetony, które były używane na abaku (specjalna deska) do liczenia pieniędzy.
Na murze kościoła znajduje się łata wodowskazowa. Podczas powodzi w 1829 m. wody w kościele było 70 cm. A najwyższy poziom udokumentowany 24 marca w 1946 roku. Woda podniosła się aż do 2,90 m.
Dużo dla duszy, a co dla ciała?
Po zwiedzeniu starówki kowieńskiej można udać się na degustację nalewek litewskich do najstarszej fabryki Stumbras, gdzie są produkowane takie trunki jak np. "Trzy 999". Na początku odbywa się wycieczka - w tym "gotowanie wódki" 😃, później degustacja. Obowiązuje wcześniejsza rezerwacja.
Masz dużo czasu i chcesz zobaczyć modernistyczne Kowno?
Przez nową część Kowna prowadzi Aleja Wolności - deptak o długości 1,7 km, łączący starówkę z nowymi dzielnicami. Oś Alei Wolności dokładnie wyznacza kierunek wschód-zachód. Przy alei mieści się muzeum zoologiczne, dwa teatry, galeria Žilinskasa, pomnik księcia Witolda, poczta centralna, sobór pw. Św. Michała Archanioła.
Na Alei Wolności 14 maja 1972 r. Romas Kalanta, w proteście przeciwko okupacji swojego kraju przez ZSRR dokonał publicznego samospalenia.
PLAC JEDNOŚCI. Znajdują się tutaj pomniki-popiersia znanych litewskich pisarzy, polityków, aktywistów, obrońców litewskości. Płonie wieczny ogień. Drewniane krzyże upamiętniają poległych za wolność cywili i wojskowych. W 1956 roku na wieży Muzeum Wojskowego im. Witolda Wielkiego umieszczono carillon – instrument muzyczny, używany na otwartej przestrzeni, składający się z 35 dzwonów.
MUZEUM DIABŁÓW. Inicjatorem muzeum był słynny litewski malarz A. Žmudzinawiczius. Początkowo kolekcja diabłów zajmowała jego mieszkanie, a kiedy autor zebrał 20 diabelskich tuzinów (czyli 260 sztuk), dla muzeum przeznaczył nowe zabudowania. Muzeum szybko stało się znane, diabłów przysyłać z całego świata.
Architektura modernistyczna Kowna
Zwana także architekturą kowieńską okresu międzywojennego, to zespół obiektów architektonicznych powstałych w Kownie w latach 1919-1940. Łączą je wspólne architektoniczne cechy stylistyczne, odzwierciedlające popularny wówczas w krajach zachodnich styl modernistyczny. W sumie w tym okresie w Kownie wybudowano 12 tysięcy domów.
W 2023 roku modernizm kowieński zostal zapisany na listę zabytków dziedzictwa światowego UNESCO.
Główne cechy
W 1919 roku po przeniesieniu stolicy młodej Republiki Litewskiej do Kowna (wówczas prawie całkowicie paramilitarnego miasta fortyfikacyjnego Cesarstwa) rozpoczął się jego szybki rozwój. Przeniosła się tu władza i inteligencja, powstał nowy ośrodek państwowej polityki, gospodarki, oświaty i kultury. Ponadto, w miarę umacniania się litewskiej tożsamości i nacjonalizmu, Kowno stało się symbolem wolnej Litwy i litewskości.
Duży wpływ na rozkwit architektury modernistycznej mieli litewscy i zagraniczni architekci, którzy wracali ze studiów na zagranicznych uczelniach i przywozili ze sobą nowe idee. Swoją twórczością w pełni wpisywali się w ówczesny kontekst europejski, tworząc architekturę nadążającą za europejskimi tendencjami, ale jednocześnie wypracowującą narodowy, ekskluzywny styl. Po raz drugi w historii Litwy (po okresie baroku) lokalni architekci mieli równy udział w kształtowaniu litewskiej europejskiej tradycji architektonicznej.
Najważniejszymi modernistycznymi architektami Kowna byli Felix Vizbaras (1880–1966), który ukończył studia w Rydze, Vytautas Landsbergis-Žemkalnis (1893–1993), który studiował w Rzymie, Edmundas Alfons Frykas, który studiował w Sankt Petersburgu i inni. W Kownie działali także architekci spoza Litwy, którzy znaleźli tu schronienie i zaangażowali się w proces budowy miasta. Byli wśród nich na przykład urodzony w Rosji architekt Vladimir Dubenecki (1888-1932), który uciekł przed prześladowaniami bolszewików w Związku Radzieckim, Łotysz Karolis Reisonas (1894-1981), Rosjanin Arnas Funkas (1898-1981) 1957) i inni.
Najważniejszą tradycją architektoniczną, na której opierał się kowieński modernizm, była powstała w Niemczech architektura Bauhaus, dążąca do połączenia funkcjonalności z estetyką. Charakteryzuje się wyrafinowanymi, minimalistycznymi i rytmicznie powtarzającymi się formami architektonicznymi. Ważna jest tutaj harmonia elewacji i gra geometrycznych kształtów. Dużo uwagi poświęca się oświetleniu, higienie, funkcji budynku i wygodzie.
W modernistycznej zabudowie Kowna stosowano wiele wertykali, dlatego zwłaszcza w budynkach użyteczności publicznej okna budynków są wąskie i długie. Wysokie budynki posiadają portal, który biegnie przez całą wysokość budynku, dodatkowo podkreślając pionowość. Jednak oprócz linii prostych zastosowano również szereg zakrzywionych. Budynki mieszkalne charakteryzują się wystającymi okrągłymi balkonami i okrągłymi oknami. Ważnym detalem dekoracyjnym były drzwi, estetycznie dostosowane do stylistyki budynku. Pomimo tendencji modernistycznych, które szybko dotarły na Litwę, mieszały się one ze stylami, które istniały w litewskiej architekturze do tej pory. Dlatego w kontekście litewskim stylistykę modernizmu uzupełniały dość obfite detale ozdobnicze (np. barokowe) i narodowe ornamenty. Modernistyczne obiekty architektoniczne Kowna odzwierciedlały ówczesną sytuację Litwy i Kowna. W większości budowano budynki mieszkalne, gospodarcze, oświatowe i kulturowe.