M.K. Čiurlionis (1875-1911) – takie nazwisko szybko będą słyszeli wszyscy przylatujący do Wilna. Całkiem niedawno, decyzją rządu litewskiego, lotnisko wileńskie zostało przemianowane na Mikołaja Konstantego Čiurlionisa. Kto on taki? I czym się tak zasłużył? „Był nieodrodnym synem swojej epoki, przedstawicielem generacji, której nie wystarczała specjalizacja w jednej dziedzinie sztuki" 1. Mistrz plastyki i muzyki. Człowiek tak bardzo utalentowany: do malarstwa i muzyki.
Čiurlionis urodził się w Oranach (lit. Varėna), później rodzina zamieszkała w Druskiennikach. To są te same Druskienniki, które lubią turyści z Polski. Wiele grup przyjeżdżających na wycieczkę do Wilna, odwiedza i tą kurortową miejscowość położoną nad Niemnem. P.S przewodnik po Druskiennikach po polsku jest tylko jeden.
Obecnie w rodzinnym domu w Druskiennikach działa muzeum Čiurlionisa. Grać na organach przyszłego artystę nauczył ojciec, który był organistą w Liszkowie (lit. Liškiava). W wieku 5-iu lat już grał ze słuchu, a w wieku 7-iu lat grał z nut. Na mszach zamieniał ojca grając na organach, a w domu na pianinie. Talent młodego chłopca zauważył przyjaciel rodziny, lekarz Józef Markowicz, który napisał list do Michała Mikołaja Ogińskiego – wnuka Michała Kleofasa Ogińskiego, autora utworu „Pożegnanie ojczyzny", aby ten przyjął M. Čiurlionisa do swojej orkiestry. M. K. Ogiński zaś mieszkał w Wilnie, w domu niedaleko Uniwersytetu Wileńskiego. Zwiedzając Wilno warto rzucić okiem na ładny pałacyk, a przewodnik po Wilnie na pewno opowie ciekawostki z życia osobistego Ogińskiego i jego miłości do wdowy po Nagurskim.
M. M. Ogiński w Płungianach (lit. Plungė), założył słynną orkiestrę, w której młody Čiurlionis uczył się grać na różnych instrumentach muzycznych. Później na studia udał się do Warszawy, gdzie studiował muzykę i plastykę. „Twórczość litewskiego artysty była wyjątkowym zjawiskiem. Usiłował on przeprowadzić fuzję muzyki i plastyki, stapiając w swoich płótnach elementy obu tych dziedzin"2. Kto był prekursorem abstrakcjonizmu w malarstwie: Čiurlionis, czy Kandinsky jest trudno ustalić, ponieważ Čiurlionis swoich obrazów często nie datował. Obrazy mają tytuły muzyczne. Obecnie, obrazy Čiurlionisa można zobaczyć w kowieńskim Muzeum Sztuki im. M. K. Čiurlionisa (lit. Nacionalinis M.K. Čiurlionio dailės muziejus), eksponuje się w nim ponad 300 jego dzieł. Podczas wycieczki po Kownie, warto do niej zajrzeć. Ewentualnie obejrzeć sam budynek Galerii od zewnątrz, przewodnicy po Kownie ją pokazują jako przykład kowieńskiego modernizmu. Online z obrazami zapoznać się można tu >>
Muzykę przedstawiał na płótnie
Obrazy: „Bajka II" oraz „Opowieść o królach”
Obraz „Bajka II” przedstawia dziecko siedzące na szczycie góry i sięgające po mlecza, a nad nim przelatuje potężny ptak. Čiurlionis przekazuje więź człowieka z otaczającym go światem, zapraszając do odkrywania i poznawania cudów życia.
Obraz „Opowieść o królach” przedstawia dwóch królów patrzących na oświetlone domostwo litewskie. Dzieło sztuki symbolizuje nie tylko tajemnice władców, ale także głęboką miłość Čiurlionisa do Litwy, a zagroda odzwierciedla jego związek z ojczyzną i kulturą.
Obrazy Čiurlionisa na Litwie są bardzo popularne. Można je znaleźć na jedwabnych chusteczkach, torebkach, zakładach, ubraniach, pościeli, ręcznikach, obrusach. Np. moje ulubione chusteczki >>
„Nie ma granic pomiędzy sztukami. Muzyka łączy poezję i malarstwo, ma swoją architektonikę. Malarstwo może posiadać takąż architektonikę jak muzyka i w farbach wyrażać dźwięki”3
Čiurlionis urodził się w 1875 roku, a zmarł w 1911 w Pustelniku. Obecnie są to podwarszawskie Marki. W Pustelniku znajdował się szpital Czerwonego Krzyża, do którego artysta pojechał leczyć wycieńczenie. Podczas pobytu w sanatorium dowiedział się, ze urodziła mu się córka Danutė. Podczas jednego ze spacerów przeziębił się, zachorował na zapalenie płuc i zmarł. Córki jedynaczki nigdy nie zobaczył. Danutė Čiurlionytė-Zubovienė zmarła w 1995 roku i jest pochowana na cmentarzu „Petrašiūnai" w Kownie na Górce Alpinistów. Jej syn, a wnuk Čiurlionisa, Kąstytis Zubovas był alpinistką, zginął w górach Tienszan i matka chciała spocząć obok syna. Ciekawe, że Górkę Alpinistów zrobią kilofy górskie. Ten cmentarz w Kownie jest jednym z najważniejszych w mieście, podobnie jak Rossa w Wilnie. Podczas wycieczki po Kownie, można go odwiedzić i dowiedzieć się wiele ciekawych historii o zasłużonych osobach dla Kowna i Litwy. Danutė była pisarką, szczególnie ładna jest jej proza dziecięca. Odznaczona orderem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata.
M.K Čiurlionis żył tylko 36 lat. Zdążył skomponować ok. 400 utworów muzycznych (w tym dwa poematy symfoniczne i kwartety smyczkowe). Do najbardziej znanych utworów muzycznych należą poematy symfoniczne „Morze" i „W lesie".
Obrazy „Spokój" i mój ulubiony „Szelest drzew".
Ręka szeleści drzewami, a może gra na strunach? Kończy się dzień, zapada zmrok, a może opuszcza się kurtyna? (fragment obrazu po prawej u góry).
W życiu artysty była Połąga, Ryga, Warszawa, Lublin, Kaukaz, Dresden, Wiena, Norymberga, Monachium, Praga, Petersburg, a w 1907 r. Čiurlionis zamieszkał w Wilnie. Do brata Povilasa pisał: „Czy wiesz o ruchu litewskim? Jestem zdecydowany poświęcić całą moją przeszłą i przyszłą twórczość Litwie”4.
P.S. To jest okres, kiedy odradzała się narodowa tożsamość Litwinów. Elita zaczyna rozumieć, że bez własnego języka nie zachowają państwa. Wiele wieków było bardzo normalne był Litwinem, ale mówić po polsku. W XX w. zachodzą zmiany w całej Europie. Zaczynają tworzyć się niepodległe państwa narodowe, których identytetem jest język. Tylko ten temat potrzebuje oddzielnego artykułu.
Języka litewskiego Čiurlionisa nauczyła żona Sofija Kymantaitė, w domu, z którego pochodził, mówiono po polsku. Artysta nigdy nie nauczył się poprawnie mówić i pisać po litewsku (jednak rozumiał zarówno język mówiony, jak i pisany i mógł się porozumiewać).
Čiurlionis był ponadczasowy. Jego obrazy bolszewicy zabraniali, a trzy były używane przez psychiatrów do diagnozy szyzofrenii
Po otrzymaniu zaproszenia do udziału w Pierwszej Litewskiej Wystawie Sztuki wysłał tam swoje 33 prace i sam pomógł ją zorganizować. Wystawa odbyła się w zachowanym pałacu na Antokolu Piotra Vileiša (lit. Petras Vileišis) - późniejszego sygnatariusza Aktu Niepodległości Litwy, słynnego inżyniera. Swoje prace wystawili również inni twórcy: Antanas Žmuidzinavičius, Petras Kalpokas, Juozas Zikaras i inni.
Zdjęcia: M. K Čiurlionis i M.K. Čiurlionis z żoną Sofią KymantaitėPierwsze zdjęcie – to najbardziej znany wizerunek artysty. Autorem tej fotografii jest słynny fotograf wileński Stanisław Filibert Fleury. Fotografię wykonał w 1908 roku, w swojej atelier przy ul. Wielka 22 (lit. Didžioji 22). Fotografia wywołała skandal, przyjaciele mu zarzucali, że poszedł do fotografa Polaka, kiedy w mieście był dobry fotograf Litwin Aleksandras Jurašaitis. Wtedy Čiurlionis wrócił, zabrał negatyw i zdjęcie mu wyświetlił Jurašaitis ☺️. Taka wyszła praca w duecie.
Podczas wycieczki po Wilnie, spacerując po cmentarzu na Rossie, warto chwilę zatrzymać się na Górce Literackiej przy grobie M.K Čiurlionisa.
Ciąg dalszy będzie...
Opracowano na podstawie:
1 Sławomir Koper, Tomasz Stańczyk: Ostatnie lata polskiego Wilna, Warszawa, 2020, s. 77
2 Sławomir Koper, Tomasz Stańczyk: Ostatnie lata polskiego Wilna, Warszawa, 2020, s. 78
3 B. Weber Čiurlionis, Encyklopedia Muzyczna PWM. Część biograficzna, Kraków 1984, s. 207.
4 Mikalojus Konstantinas Čiurlionis. Korespondencija 1892–1906 I tomas. 2019. ISBN 9789955471721
