Arno Funkas – modernista, architekta międzywojennego Kowna. Pracował w Kownie w latach 1929-1939 r. W ciągu 10-iu lat zaprojektował więcej jak 30 budynków. Podczas wojny wyjechał i do śmierci mieszkał w małym miasteczku Pinneberg niedaleko Hamburgu. Architekta twórczej wolności miał dużo, bo jego zleceniodawcami byli najbogatsi mieszkańcy ówczesnego Kowna i najbogatszy człowiek na Litwie – Jonas Vailokaitis*. A. Funkas podkreślał jakościowe materiały, sam projektował wszystko: od budynku, po drzwi i lampki.

 

Dom Vailokaitisa niestety nie zachował się. Po zajęciu Kowna przez  wojska nazistowskie, w budynku zamieszkał komisarz generalny Adrian von Renteln. W 1944 r. część budynku została wysadzona w powietrze przez wycofującą się z miasta armię niemiecką, a resztę domu wyburzono później.

*Sygnatariusz Aktu Niepodległości Litwy (1918-02-16), wraz z bratem, prekursor w wielu dziedzinach gospodarki. Bracia widzieli perspektywę litewskiego rolnictwa i gospodarki, jako pierwsi zajęli się kupowaniem sprzętu chłodniczego, budową rzeźni, eksportem produktów rolnych, uprawą buraków cukrowych. Założyli spółkę akcyjną eksportującą żywność „Maistas”, pomogli założyć spółdzielnię rolniczą „Lietūkis”, byli założycielami i udziałowcami spółki „Eksportas ir importas” i spółki „Cukrus” – pierwszej firmy na Litwie produkującej cukier. Spółka „Metalas” rozpoczęła produkcję odlewów z żeliwa, aluminium, miedzi, brązu i mosiądzu, a także różnych maszyn rolniczych i ich części, niezbędnych dla gospodarki odradzającego się kraju. Budynki po tych spółkach zachowały się w przemysłowej części Kowna i są „pod kapeluszem” ochrony Unesco.

 

Zdjęcia: uszkodzony dom przy obecnym placu Wolności w Kownie oraz niedawno postawiona rzeźba domu J. Vailokaitisa, w tym miejscu, gdzie on się znajdował

 

Jeszcze jeden budynek, którego autorem jest A. Funkas – dom Aleksandry Iljienės (adres  K. Donelaičio g. 19). To jest cudo! I nie przesadzam ☺️. Jeden z najlepszych przykładów międzywojennego modernizmu na Litwie. Dom nigdy nie był przebudowany, dzięki czemu zachował autentyczność. W piwnicy domu, w okresie międzywojennym, znajdował się piec opalany węglem i mieszkanie palacza.

 

Zdjęcia: zachowane art deco wnętrza i piękna modernistyczna elewacja oraz klocka lego domu

 

W latach 1922-1940 w Kownie działała spółka ubezpieczeniowa „Lietuvos Lloydas”, która ubezpieczała od ognia nieruchomości, później także pojazdy (np. statki), ładunki i świadczyła usługi w zakresie ubezpieczeń życia. W 1937 spółka miała 51 agencję na Litwie i biuro przedstawicielskie w Paryżu. Przedsiębiorstwo zostało znacjonalizowane przez władze sowieckie. Budynek, w którym działa spółka zachował monumentalność charakterystyczną dla reprezentacyjnej architektury Kowna z tamtych czasów. Trzecie piętro A. Funkas zaprojektował jako niezwykle luksusowe mieszkanie z dwiema sypialniami, pokojem dla służby i tarasem na dachu. W piwnicy znajdowały się różne pomieszczenia: jadalnia, apartamenty dla strażnika i kuriera, archiwum, kryjówka.

 

Zdjęcia: siedziba spółki „Lietuvos Lloydas” (adres L. Sapiegos g. 10) oraz dom Pauliusa Galaunės (adres Vydūno al. 2)

 

Dom należał do rodziny solistki operowej Adelė Nezabitauskaitė-Galaunienė (1895-1962), która zasłynęła z zamiłowania do litewskiej sztuki i kultury oraz Pauliusa Galaunė (1890-1988), prekursora litewskiego profesjonalnego muzealnictwa, pedagoga i krytyka sztuki. Dom został wybudowany w 1932 roku.

W domu można obejrzeć wystawę zbiorów grafik, ekslibrisów, książek i sztuki ludowej zebranej przez gospodarzy. W muzeum znajdują się eksponaty Kazysa Bizauskasa – sygnatariusza Aktu Niepodległości,  który mieszkał z rodziną na drugim piętrze.

 

Według projektów Arno Funka w Kownie wybudowano 18 domów oraz wiele budynków publicznych

 

 
Zdjęcia: dom Romana Połowińskiego ul. K. Donelaičio g. 22/Gedimino g. 45. Na pierwszym piętrze były pomieszczenia komercyjne, a na II-IV duże, bogate mieszkania, działała winda. 
Drugie zdjęcie: Pałac Kas Oszczędnościowych (Laisvės al. 96/ L. Sapiegos g. 2). Projekt Arno Funkas wraz z Adolfasem Elsbergiem. Obecnie Urząd miasta Kowna. Do konkursu przystąpiło aż 77 uczęstników. Budynek podzielony na trzy bloki po 6 i 5 pięter. W budynku zainstalowano dwie windy. Hol udekorowano motywami narodowymi (ornament w formie liści ruty). Główne wejście nadal zdobią drzwi obrotowe.

 

Przy ul. Maironio 7, dla litewsko-amerykańskiej spółki akcyjnej „Amlit", A. Funkas zaprojektował największy wówczas garaż w Kownie o powierzchni 1 tys. m2, który mógł pomieścić 80 samochodów. Był to również pierwszy piętrowy parking w kraju. Do czasu wybudowania piętra, samochody parkowano w nowoczesny sposób na dachu garażu.  Możliwość parkowania samochodów na piętrze okazała się szczególnie przydatna w czasie wiosennych powodzi, kiedy rzeka zalewała znaczną część śródmieścia Kowna i starego miasta. Trudno powiedzieć, czy ten problem miał bezpośredni wpływ na projekt dwupoziomowego garażu. 
 
Najprawdopodobniej budynek pozostał nieotynkowany ze względu na decyzję o zmianie przeznaczenia pierwszego piętra, podjętą kilka lat później. Zgodnie z projektem przebudowy Vytautasa Landsbergisa-Žemkalnisa, w 1939 r. rozlokowano tam salon samochodowy Mercedes-Benz. „To miejsce jest wyjątkowe, budynki zostały zaprojektowane i wybudowane specjalnie jako kompleks transportowo-techniczno-produkcyjny”1.
 

 

 
Jednym z głównych katalizatorów postępu międzywojennego i symboli nowoczesności był bez wątpienia przemysł motoryzacyjny i jego osiągnięcia. Niedawno wynaleziona linia montażowa umożliwiła produkcję tańszych pojazdów w ogromnych ilościach, dzięki czemu stały się one dostępne dla ogółu społeczeństwa, nie tylko dla elit. W 1926 roku w Kownie było 140 samochodów, a w 1939 roku liczba ta przekroczyła 1 tysiąc. Rosnąca liczba mieszkańców zwiększyła również zapotrzebowanie na wygodny i szybki transport publiczny. Do tej pory mieszkańcy miasta poruszali się tramwajami konnymi, zwanymi konkami. Konka coraz częściej stała się obiektem coraz większych kpin, nie nadążała za zmieniającym się światem i nie spełniała oczekiwań społeczeństwa. 
Trudno sobie wyobrazić rozwój Litwy międzywojennej bez wkładu Litwinów mieszkających w Stanach Zjednoczonych. Emigrantów zachęcano do angażowania się w handel z krajem ojczystym i zakładania różnych przedsiębiorstw, prowadzących swoją działalność na Litwie. Najbardziej znaną tego typu organizacją jest zapewne Spółka Handlowa Litwinów Ameryki „Amlit".
 

Firma zajmowała się sprzedażą i naprawą samochodów, i traktorów oraz ich części. Z czasem rozszerzyła swoją działalność – zaczęła konstruować rowery „Amlit” przystosowane do litewskich dróg prowincjonalnych, samochody osobowe „Ford”, „Lincoln”, motocykle marki „Clewlend”, różne maszyny rolnicze, pługi, części samochodowe, środki smarne firmy „Vacoom Oil” oraz autobusy miejskie. Wagony dwóch obecnie działających kowieńskich kolejek również wyprodukowane tu. Na podwoziach samochodów „Ford” montowano drewniane nadwozia litewskich autobusów „Amlit”. W latach sowieckich produkowano tu litewskie autobusy KAG.

 

Opracowano na podstawie:

1Mūrinės sienos Kauno centre slepia Lietuvos automobilizmo ištakas, in: https://kaunas.kasvyksta.lt,  https://kaunas.kasvyksta.lt/2012/11/28/miestas/murines-sienos-kauno-centre-slepia-lietuvos-automobilizmo-istakas/

Jūratė Anilionytė, „Knygoje atskleistas vienas paslaptingiausių ir talentingiausių tarpukario architektų Arnas Funkas“, in: lrt.lt,  https://www.lrt.lt/naujienos/kultura/12/1786123/knygoje-atskleistas-vienas-paslaptingiausiu-ir-talentingiausiu-tarpukario-architektu-arnas-funkas

AUTC tarpukaris, in: tarpukaris.autc.lt, http://tarpukaris.autc.lt/lt/paieska?advanced=True&architect=311&objectType=1

Lietuvos LIoydas,     in: wikipedia.com, https://lt.wikipedia.org/wiki/Lietuvos_Lloydas

Nacionalinis M.K. Čiurlionio muziejus, in: https://ciurlionis.lt, https://ciurlionis.lt/veiklos/padaliniai/galauniu-namai-muziejus/

Aleksandros Iljinienės namas, in wikipedia.com, https://lt.wikipedia.org/wiki/Aleksandros_Iljinien%C4%97s_namas

Skirmantė Javaitytė, „Atidaryta vieno paslaptingiausių tarpukario Kauno architektų Arno Funko paroda“, in: https://kaunas.kasvyksta.lt,  https://kaunas.kasvyksta.lt/2021/07/17/kultura/atidaryta-vieno-paslaptingiausiu-tarpukario-kauno-architektu-arno-funko-paroda/

Amerikos lietuvių prekybos akcinės bendrovės garažas, in: http://tarpukaris.autc.lt,  http://tarpukaris.autc.lt/lt/paieska/objektas/1052/amerikos-lietuviu-prekybos-akcines-bendroves-garazas

Amerikos lietuvių prekybos akcinės bendrovės garažas, in: https://kaunas2022.eu, https://kaunas2022.eu/modernizmasateiciai/amerikos-lietuviu-prekybos-akcines-bendroves-garazas/index.html

Zdjęcia: AUTC tarpukaris, diena.lt

Opinie

Pani Renato, w imieniu całej grupy, jeszcze raz serdecznie dziękuję za wspaniałe chwile spędzone  w Pani towarzystwie, za wielką wiedzę jaką niewątpliwie Pani posiada, za tyle ciekawych historyjek, za humor,dowcip i wrażenia jakie pozostaną na długo w naszej pamięci.Jesteśmy grupą  z Torunia i bylismy od 22-24 września, a ja  pomimo  tego ,że byłam w Wilnie i okolicach już  trzykrotnie  to ten czwarty raz był najfajniejszy tylko ,że nie odwiedziłam cmentarza   'Saltoniskiu Cmentary' gdzie  spoczywa moja serdeczna przyjaciółka u której mieszkałam na ul. Żirmuny i zwiedzałam PIĘKNE Wilno...i to jest powód dla którego w przyszłym roku wrócę, i o ile to nastąpi to na pewno odezwę się do Pani i skorzystam  z Pani pomocy,a teraz serdecznie pozdrawiam i do milego zobaczenia.

Elżbieta Różycka

Zostańmy w kontakcie

Wybierasz się na wycieczkę do Wilna, Trok, Kowna i potrzebujesz przewodnika? A może jesteś przedsiębiorcą i potrzebujesz jakiejś pomocy na Litwie? Zachowaj kontakt lub podziel się ze znajomymi. Na bieżąco zapraszam do śledzenia aktualności na Facebooku

Renata Kuszlewicz Jasilionienė
Tel.: +37067708262
mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
e-strona: www.przewodnik-wilno.lt