Arno Funkas – modernista, architekta międzywojennego Kowna. Pracował w Kownie w latach 1929-1939 r. W ciągu 10-iu lat zaprojektował więcej jak 30 budynków. Podczas wojny wyjechał i do śmierci mieszkał w małym miasteczku Pinneberg niedaleko Hamburgu. Architekta twórczej wolności miał dużo, bo jego zleceniodawcami byli najbogatsi mieszkańcy ówczesnego Kowna i najbogatszy człowiek na Litwie – Jonas Vailokaitis*. A. Funkas podkreślał jakościowe materiały, sam projektował wszystko: od budynku, po drzwi i lampki.
Dom Vailokaitisa niestety nie zachował się. Po zajęciu Kowna przez wojska nazistowskie, w budynku zamieszkał komisarz generalny Adrian von Renteln. W 1944 r. część budynku została wysadzona w powietrze przez wycofującą się z miasta armię niemiecką, a resztę domu wyburzono później.
*Sygnatariusz Aktu Niepodległości Litwy (1918-02-16), wraz z bratem, prekursor w wielu dziedzinach gospodarki. Bracia widzieli perspektywę litewskiego rolnictwa i gospodarki, jako pierwsi zajęli się kupowaniem sprzętu chłodniczego, budową rzeźni, eksportem produktów rolnych, uprawą buraków cukrowych. Założyli spółkę akcyjną eksportującą żywność „Maistas”, pomogli założyć spółdzielnię rolniczą „Lietūkis”, byli założycielami i udziałowcami spółki „Eksportas ir importas” i spółki „Cukrus” – pierwszej firmy na Litwie produkującej cukier. Spółka „Metalas” rozpoczęła produkcję odlewów z żeliwa, aluminium, miedzi, brązu i mosiądzu, a także różnych maszyn rolniczych i ich części, niezbędnych dla gospodarki odradzającego się kraju. Budynki po tych spółkach zachowały się w przemysłowej części Kowna i są „pod kapeluszem” ochrony Unesco.
Zdjęcia: uszkodzony dom przy obecnym placu Wolności w Kownie oraz niedawno postawiona rzeźba domu J. Vailokaitisa, w tym miejscu, gdzie on się znajdował
Jeszcze jeden budynek, którego autorem jest A. Funkas – dom Aleksandry Iljienės (adres K. Donelaičio g. 19). To jest cudo! I nie przesadzam ☺️. Jeden z najlepszych przykładów międzywojennego modernizmu na Litwie. Dom nigdy nie był przebudowany, dzięki czemu zachował autentyczność. W piwnicy domu, w okresie międzywojennym, znajdował się piec opalany węglem i mieszkanie palacza.
Zdjęcia: zachowane art deco wnętrza i piękna modernistyczna elewacja oraz klocka lego domu
W latach 1922-1940 w Kownie działała spółka ubezpieczeniowa „Lietuvos Lloydas”, która ubezpieczała od ognia nieruchomości, później także pojazdy (np. statki), ładunki i świadczyła usługi w zakresie ubezpieczeń życia. W 1937 spółka miała 51 agencję na Litwie i biuro przedstawicielskie w Paryżu. Przedsiębiorstwo zostało znacjonalizowane przez władze sowieckie. Budynek, w którym działa spółka zachował monumentalność charakterystyczną dla reprezentacyjnej architektury Kowna z tamtych czasów. Trzecie piętro A. Funkas zaprojektował jako niezwykle luksusowe mieszkanie z dwiema sypialniami, pokojem dla służby i tarasem na dachu. W piwnicy znajdowały się różne pomieszczenia: jadalnia, apartamenty dla strażnika i kuriera, archiwum, kryjówka.
Zdjęcia: siedziba spółki „Lietuvos Lloydas” (adres L. Sapiegos g. 10) oraz dom Pauliusa Galaunės (adres Vydūno al. 2)
Dom należał do rodziny solistki operowej Adelė Nezabitauskaitė-Galaunienė (1895-1962), która zasłynęła z zamiłowania do litewskiej sztuki i kultury oraz Pauliusa Galaunė (1890-1988), prekursora litewskiego profesjonalnego muzealnictwa, pedagoga i krytyka sztuki. Dom został wybudowany w 1932 roku.
W domu można obejrzeć wystawę zbiorów grafik, ekslibrisów, książek i sztuki ludowej zebranej przez gospodarzy. W muzeum znajdują się eksponaty Kazysa Bizauskasa – sygnatariusza Aktu Niepodległości, który mieszkał z rodziną na drugim piętrze.
Według projektów Arno Funka w Kownie wybudowano 18 domów oraz wiele budynków publicznych
Firma zajmowała się sprzedażą i naprawą samochodów, i traktorów oraz ich części. Z czasem rozszerzyła swoją działalność – zaczęła konstruować rowery „Amlit” przystosowane do litewskich dróg prowincjonalnych, samochody osobowe „Ford”, „Lincoln”, motocykle marki „Clewlend”, różne maszyny rolnicze, pługi, części samochodowe, środki smarne firmy „Vacoom Oil” oraz autobusy miejskie. Wagony dwóch obecnie działających kowieńskich kolejek również wyprodukowane tu. Na podwoziach samochodów „Ford” montowano drewniane nadwozia litewskich autobusów „Amlit”. W latach sowieckich produkowano tu litewskie autobusy KAG.
Opracowano na podstawie:
1Mūrinės sienos Kauno centre slepia Lietuvos automobilizmo ištakas, in: https://kaunas.kasvyksta.lt, https://kaunas.kasvyksta.lt/2012/11/28/miestas/murines-sienos-kauno-centre-slepia-lietuvos-automobilizmo-istakas/
Jūratė Anilionytė, „Knygoje atskleistas vienas paslaptingiausių ir talentingiausių tarpukario architektų Arnas Funkas“, in: lrt.lt, https://www.lrt.lt/naujienos/kultura/12/1786123/knygoje-atskleistas-vienas-paslaptingiausiu-ir-talentingiausiu-tarpukario-architektu-arnas-funkas
AUTC tarpukaris, in: tarpukaris.autc.lt, http://tarpukaris.autc.lt/lt/paieska?advanced=True&architect=311&objectType=1
Lietuvos LIoydas, in: wikipedia.com, https://lt.wikipedia.org/wiki/Lietuvos_Lloydas
Nacionalinis M.K. Čiurlionio muziejus, in: https://ciurlionis.lt, https://ciurlionis.lt/veiklos/padaliniai/galauniu-namai-muziejus/
Aleksandros Iljinienės namas, in wikipedia.com, https://lt.wikipedia.org/wiki/Aleksandros_Iljinien%C4%97s_namas
Skirmantė Javaitytė, „Atidaryta vieno paslaptingiausių tarpukario Kauno architektų Arno Funko paroda“, in: https://kaunas.kasvyksta.lt, https://kaunas.kasvyksta.lt/2021/07/17/kultura/atidaryta-vieno-paslaptingiausiu-tarpukario-kauno-architektu-arno-funko-paroda/
Amerikos lietuvių prekybos akcinės bendrovės garažas, in: http://tarpukaris.autc.lt, http://tarpukaris.autc.lt/lt/paieska/objektas/1052/amerikos-lietuviu-prekybos-akcines-bendroves-garazas
Amerikos lietuvių prekybos akcinės bendrovės garažas, in: https://kaunas2022.eu, https://kaunas2022.eu/modernizmasateiciai/amerikos-lietuviu-prekybos-akcines-bendroves-garazas/index.html
Zdjęcia: AUTC tarpukaris, diena.lt