Miejscowość Rokiszki (lit. Rokiškis), położona na litewskiej Auksztocie, a tam dwór Kowaliszki (lit. Kavoliškis) – majątek rodziny prezydenta Polski Bronisława Komorowskiego. Przy głównej szosie z daleka widać duży drogowskaz z nadpisem „Miejsce grobu pradziadka prezydenta Polski B. Komorowskiego". Dalej wszytstko po kolei...
Majątek Kowaliszki w XVII w. od bratowej kupił Franciszek Komorowski. Odtąd majątek aż do 1940 roku należał do hrabiów Komorowskich.
Majątek najbardziej rozsławiła prababcia polskiego prezydenta Eliza Irena, siostra twórcy konstytucji Litwy, słynnego prawnika, rektora Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie Mikołaja Romera. Hrabinia była kobietą bardzo piękną, elegancką, wykształconą i inteligentną. Urodzona po zniesieniu pańszczyzny w rodzinie, w której na pierwszym miejscu ceniono rozsądek i inicjatywę. Młoda hrabini, która przybyła do dworu w Kawaliszkach, założyła fabrykę słodyczy „Delicje". Pieczono aż 43 rodzaje pierników, robiono 38 rodzajów cukierków (najlepsze ponoć były „Krówka"), toffi, czekoladki i 5 rodzajów serów, 7 rodzajów biszkoptow. Wyroby cukiernicze wielokrotnie zdobywały nagrody, zdobywały złote i srebrne medale na wystawach.
Całe Kawaliszki pachniały wanilią, cynamonem, goździkami, kawą, suszonymi owocami. Dzięki aktywnej młodej hrabini wszyscy mieszkańcy Kawaliszek mieli pracę. Fabryka cukiernicza wytwarzała produkty najwyższej jakości, więc surowce musiały być jak najlepszejj jakości. Fabryka potrzebowała dobrej śmietany, mleka, skrobi z lokalnych ziemniaków, dobrego gatunku drzew owocowych, których owoce nadawałyby się do suszenia. Miejscowi mieszkańcy natychmiast zaczęli ulepszać swoje stada bydła i sadzić w swoich ogrodach nowe rodzaje drzew owocowych.
Z dworca kolejowego w Rokiszkach słodycze, ciastka, pierniki, sery jechały do Warszawy, Petersburga, a stamtąd do mniejszych miast. Księgi rachunkowe fabryki, przechowywane są w Muzeum Regionalnym w Rokiszkach świadczą o tym, że biznes był naprawdę udany. Pracę mieli nie tylko mieszkańcy okolic Kawoliszek, ale i dworca kolejowego w Rokiszkach.
Komorowscy szanowali swoich pracowników, dbali o ich dobrobyt, byli też współfundatorami kościoła św. Mateusza. W muzeum zachowały się zapiski pisane po litewsku ręką hrabiego Juliusza Komorowskiego – pradziadka prezydenta.
Mieszkańcy Kowaliszek nazywali go „dobrym hrabią”.
Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości B. Komorowski, ówczesny Minister Obrony RP, zwrócił do dziekana kościoła Mateusza Ewangelisty w Rokiszkach z prośbą o pomoc w odbudowie krzyża na grobie jego pradziadka na wzgórzu miasta.
Dziś o czasach hrabiów Komorowskich w Kawaliszkach przypominają trzy ocalałe budynki gospodarskie, piękna aleja lipowa, staw i drewniany pomnik stojący na wzgórzu wyznacza miejsce wiecznego spoczynku jednego z Komorowskich – Zygmunta Komorowskiego. Miejsce zadbane, rośnie dąb posadzony przez prezydenta.
Zachowały się resztki dworu i innej zabudowy. Dziadek prezydenta wyjechał do Polski zostawiając dwór podczas pierwszej okupacji sowieckiej. Majątek został skonfiskowany i starcił swoją dawną świetność.
W Rokiszkach oprócz Komarowskich mieszkali Romerowie, Veisenhofowie, Kroszyńscy, Tyzenhauzi, Przezdzieccy.
W XVIII wieku z inicjatywy Ignacego Tyzenhauza, rozpoczęto budowę nowego dworu i przebudowę miasta. Pałac wybudowano w stylu klasycystycznym z kamienia i cegły, parterowy. Centrum pałacu podkreślał czterokolumnowy portyk zwieńczony trójkątnym frontonem i kopułą wzniesioną nad dwuspadowym dachem. Architektą pałacu prawdopodobnie był Wawrzyniec Gucewicz, ale na razie nie znaleziono żadnych dowodów potwierdzających ten fakt. Przed pałacem zasadzono park o powierzchni 16 ha, w pobliżu wykopano staw i założono zoo. Dwór po bracie odziedziczyła Maria Tyzenhauz-Przezdziecka, żona polskiego historyka, hrabiego Aleksandra Przezdzieckiego.
Rokiszki – miasto malowanych okiennic
Opracowano na podstawie:
Rokiškio krašto muziejus, Grafų Komorovskių pėdsakais, in: https://www.muziejusrokiskyje.lt/, https://www.bernardinai.lt/2019-03-28-m-dremaite-gedimino-pr-27-yra-vienas-geriausiu-vilniaus-tarpukario-pastatu/
Rokiškio dvaras, in https://lt.wikipedia.com, https://lt.wikipedia.org/wiki/Rokiškio_dvaras
Zdjęcia: Renata Kuszlewicz oraz Rokiškio krašto muziejus